Orta Çağ’da Garip Temizlik(!) Kültürleri
Salgın hastalıklar, hastalıklar, hayvan pislikleri, insan israfı… Bu listeye ekleyebileceğimiz daha onlarca şey var. Öyle bir çağ ki;insanlar sınıf hiyerarşisi nedeniyle bile temizlikten mahrum kaldılar.
Papa’nın ” İyi bir Hıristiyan kirlenir ” sözüyle hamamların yasaklanmasının doğruluğunu araştırırken, bu dönemde insanların farklı saflık kültürlerine değineceğiz. Okudukça saflık kültürümüze teşekkür edebilirsiniz.
Avrupa’da sanılanın aksine banyo ve temizlik Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla ortadan kalkmadı.
Romalılar, saflık açısından kanalizasyon ve su kaynakları gibi pek çok miras bırakmışlardır. Orta Çağ’da bile Roma kanallarıAkmaya devam ettiler ve tatlı su sağladılar.
Monty Python ve Kutsal Kâse sinemada; Kral Arthur’u gören iki karakter, onun kim olduğu hakkında bir varsayımda bulunur. Onlardan biri: ” O bir kral olmalı, her şey berbat değilBu sahne aslında Orta Çağ’a dair bazı bilgileri özetliyor: Orta Çağ’da sıradan insanlar saflığa pek önem vermiyorlardı. Bu inanca bir örnek de şu: Kastilyalı IsabellaDoğdukları gün ve evlendikleri gün banyo yaptıkları bilinen kişiler olarak gösterilmektedir.
Orta Çağ’da bazı doktorlar banyo yapmanın derideki gözenekleri açtığı için bulaşıcı hastalık ihtimali olduğunu söylemişlerdir.
Elbette Orta Çağ’da da tek bir hata yoktu. Bunu söyleyen bazı doktorlar ise tam tersine banyo yaparak hastalıkların önleneceğini söylediler. Ancak toplum için bu pek mümkün değildi. Çünkü tüm kanıtlar zenginlerin banyo yapmayı lüks haline getirmesi gösterir. Muhtemelen bizim gibi her gün duş alacak kadar şanslı değillerdi ama ayda bir duş almak bile o insanlar için olağanüstü bir duyguydu.
Dönemin diş hekimleri 14. yüzyıla kadar berberdi.
1308’de berber loncasından ayrılmak Diş hekimleri dişleri nitrik asit ile beyazlatmanın yanı sıra anestezisiz diş çekimi ve diş temizliği için de kullanılırdı.Aristokratlar dışında, insanların diş beyazlatma rutini, dişleri kum ve deniz suyuyla ovuşturmayı içeriyordu.
Bilinenin aksine bir hamam kültürü vardı ve buralar sadece yıkanmak için değil sosyalleşmek için de kullanılıyordu.
Roma İmparatorluğu’nda hamam kültürü çok değerlidir. Hatta günümüze kadar gelebilmiş değerli yapılar da var. Yıkanmanın yanı sıra sosyal ilişkiler kurulabilir, spor yapılabilir, oyunlar oynanabilir, pazar yeri gibi yiyecek alınabilir. Karmaşık yapılardı.Bu nedenle halkın uğrak yerlerinden biri olmuştur.
İlk Hristiyanlık döneminde halkın hamama gittiği bilinse de 3. ve 4. yüzyıllarda münzevi yaşam tarzının gelişmesiyle bu durum da değişmiştir.
St Antony hayatında ayaklarını hiç yıkamamıştı bile. Aziz Julian, yolunu izleyenler için yıkanmayı da yasakladı. Öte yandan Aziz Jerome, vaftiz dışında yıkanmanın gereksiz yere kullanılmasını savundu. Bunun üzerine dindar Hıristiyanlar yerini saflık ayinlerine bıraktı.
6. yüzyıldaki en yaygın manastır düzeni olan Benedictine Tarikatı kurucusu Aziz Benedict, sağlıklı insanların asla yıkanmadığını, 13 yaşında hayatını kaybeden Aziz Agnes’in en büyük erdemlerinden birinin hiç yıkanmaması olduğunu belirtiyor. 745 yılında Mainz Başpiskoposu Saint Boniface de kadın ve erkeklerin ortak kullanım alanları olan karma banyoları ahlaksızlık gerekçesiyle yasakladı.
Üst sınıflar sıcak su dolu küvetlerde banyo yapabilirken, köylüler için bu bir rüyadan başka bir şey değildi.
Akan su olmadığı için ve Köylüler her zaman evlerine nehirlerden su taşımak zorundadır. Çok küçük oldukları için bir ailenin banyo yapabilmesi çok çaba gerektiriyordu. Elde edilen su ısıtılmadan kullanıldı. Bu nedenle herkesin kullandığı ortak bir banyo alanı vardı.
Tuvalet, lüksün ana kaynağı olarak biliniyordu.
Köylüler üst sınıf kadar şanslı değildi. Banyo alanı gibi herkesin ortak tuvaletleri vardı. Bazı insanlar ayrıca lazımlık veya çöp kutusu taşır; lağım çukuru yoksa atıklarını nehirlere boşaltıyorlardı. Banyoda kullanılan saf su nerede kullanılır?
Bit ve böcek sorunu o kadar yaygın hale gelmişti ki, insanlar haftada bir gün bir merkeze bitleri almaya gelirdi.
Hayvanlarıyla yaşayan ya da bir sürü pisliğin ortasında kalan insanları düşündüğümüzde durum çok normal görünüyor. bitler normalleştirilirİnsanlar ayrıca bitleri ayıklamak için bir sosyalleşme aracı olarak bir görünüm kullandılar.
Kirli suda ısınan yemek kirli ellerle alınıp kirli ağza götürülürken kimin çatal-kaşığa ihtiyacı olur ki?
Orta Çağ’da insanlar yemeklerini elleriyle yediler Bu nedenle yemekten önce vücutlarına karşı el yıkamak çok değerli bir uygulamaydı. Sırf bunun için musluk görevi yapan kişiler çalıştırılır ve daha sonra bu kişilerin yerini duvara monte bir musluk alırdı.
Yaraları idrarla tedavi ediyorlardı.
Muhtemelen hayatınızda en az bir kez insanların denizanası sokmasına karşı yaranın üzerine işemeyi tavsiye ettiğini duymuşsunuzdur. Orta Çağ’da insanlar bunu bir adım daha ileri götürdüler. Açık yaraları tedavi etmek ve morlukları güzelleştirmek için kullandılar.Evet, morluklar.
Geriye dönüp baktığımızda Orta Çağ insanına üzülsek de, temizlik ve hijyende Ne kadar yol kat ettiğimizi görmek rahatlatıcı. İnsan o dönemde yaşadığını hayal bile etmek istemiyor.
